นครพนม พื้นที่อันอุดมไปด้วยความหลากหลายทางชาติพันธุ์และวัฒนธรรมพื้นถิ่น คงไม่แปลกนักหากจะมีประเพณีการต้อนรับแขกบ้านแขกเมืองอันแตกต่างหลากหลาย หนึ่งในนั้นคือเมนูเครื่องดื่มพื้นบ้าน ที่ภายหลังถูกยกให้เป็นของฝากของดีประจำอำเภอเรณูนคร
หากคุณเป็นชาวนครพนม หรือชอบไปเที่ยวจ.นครพนมบ่อยๆ ใช่แล้ว นี่คือเครื่องดื่มที่ถ้าคุณชื่นชอบการดื่มสาโทพื้นบ้านต้องไม่พลาด ‘เหล้าอุ’ นั่นเอง
เหล้าอุ เป็นเครื่องดื่มมึนเมาที่มีรสชาติหวานกลมกล่อม มีดีกรีอยู่ที่ 5–10 ดีกรี สมัยก่อนถือเป็นเครื่องดื่มที่ชาวผู้ไทยหรือภูไท ที่ส่วนใหญ่อาศัยอยู่บริเวณอำเภอเรณูนคร จังหวัดนครพนม มักจะทำไว้เพื่อเลี้ยงสังสรรค์ในงานบุญหรือนำมาต้อนรับแขกบ้านแขกเมือง เครื่องดื่มชนิดนี้มีอีกชื่อหนึ่งที่คนทั่วไปอาจรู้จักในชื่อ ‘เหล้าโท’ หรือ ‘สาโท’
โดยพื้นฐานแล้วส่วนประกอบหลักของเหล้าอุ คือ ข้าวเหนียว ที่ชาวบ้านจะใช้กรรมวิธีการหมักร่วมกับแป้งเหล้าในไห โดยส่วนผสมของแป้งเหล้ามักใช้ข่า พริกแห้ง อ้อยสามสวน แป้งข้าวเหนียวและข้าวเจ้า รวมทั้งรากไม้อย่างรากตดหมูตดหมา รากประสงค์ รากต้นหมาก และรากมะพร้าวไฟ บดผสมกัน ก่อนจะได้มาเป็นก้อนแป้งที่จำเป็นต้องนำไปพรมด้วยเหล้าขาวและตากแดดให้แห้งก่อนจะนำไปเข้าสู่กระบวนการหมัก
หลังจากเตรียมส่วนผสมครบแล้ว จึงนำข้าวและแป้งเหล้ามาคลุกเคล้าผสมกัน หมักไว้ในถุงหรือไหให้ออกกลิ่นเหล้าโดยใช้เวลา 2-3 วัน แล้วนำเปลี่ยนไปหมักในไหสะอาดที่ปิดมิดชิดแน่นหนาอีกประมาณ 15 วัน ก็จะสามารถเปิดฝาและเติมน้ำเพื่อรับประทานได้ทันที
ภูมิปัญญาการหมักเหล้าอุ เรียกได้ว่าเป็นกรรมวิธีที่สืบทอดต่อกันมาหลายร้อยปีในพื้นที่อำเภอเรณูนคร มีการสืบทอดต่อกันจากรุ่นสู่รุ่นจนสูตรและส่วนผสมเองมีความเปลี่ยนแปลงน้อยมาก และเพราะประเพณีดั้งเดิมในการต้อนรับแขกบ้านแขกเมืองคือสิ่งที่ผูกติดอยู่กับการผลิตสาโทพื้นบ้านชนิดนี้ จึงไม่แปลกอะไรที่ในภายหลังเหล้าอุจะกลายเป็นสินค้าขึ้นชื่อของอำเภอเรณู และเป็นอีกหนึ่งของฝากของดีประจำจังหวัดนครพนมอีกด้วย
สำหรับใครที่คิดว่าเหล้าอุในรูปแบบไหที่จำเป็นต้องเติมน้ำเพื่อดื่มเป็นอะไรที่ยุ่งยาก เดี๋ยวนี้ชาวนครพนมได้มีการพัฒนารูปแบบบรรจุภัณฑ์มาเป็นอุประเภทพร้อมดื่มแล้ว ใครไปนครพนมแล้วยังไม่เคยลองเครื่องดื่มชนิดนี้ ถ้ามีโอกาสอย่าพลาดเชียว